Σκέψεις στην πρόταση του Προέδρου Ερντογάν προς τον Πρωθυπουργό Τσίπρα για το Φετχιγιέ τζαμί των Αθηνών

 

Του Νικολάου Α. Μαγγίνα

 

Κατά την επίσκεψη του Πρωθυπουργού της Ελλάδος Αλέξη Τσίπρα στην Τουρκική Πρωτεύουσα, την Άγκυρα, στις 5 Φεβρουαρίου 2019, ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πρότεινε να τεθεί σε λειτουργία το γνωστό τέμενος στην Αθήνα Φετχιγιέ (Fethiye Camii). Με βάση ιστορικές μαρτυρίες, η σημερινή μορφή του χρονολογείται από το 1668 και λειτούργησε μέχρι το 1834. Η πρόταση αυτή έγινε από τον Πρόεδρο με σκοπό να ανοίξει η Θεολογική Σχολή της Χάλκης, της οποίας η λειτουργία ανεστάλη, άδικα και με σκοπιμότητα, το έτος 1971. Βέβαια, αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι το Πατριαρχείο δεν θα ήθελε για την επαναλειτουργία της Σχολής να τεθεί οποιοδήποτε θέμα ανταλλάγματος. Είναι γνωστό ότι το τέμενος Φετχιγιέ στην Αθήνα είναι κτισμένο πάνω σε βυζαντινή χριστιανική εκκλησία. Φετχιγιέ (Fethiye Camii) σημαίνει το τέμενος της κατάκτησης. Ιστορικά καταγράφεται το γεγονός ότι αρχικά το Φετχιγιέ οικοδομήθηκε από τον Ομέρ Πασά με την ευκαιρία της επίσκεψης του Πορθητού Μεχμέτ Β΄ στην Αθήνα το 1458.Το μοναδικό με αντίστοιχη ονομασία Φετχιγιέ είναι το σημερινό Φετχιγιέ Τζαμί – Μουσείο στην Κωνσταντινούπολη. Στην πραγματικότητα πρόκειται για την Μονή Παμμακαρίστου, η οποία μετά την Άλωση διετέλεσε έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Συγκεκριμένα, μετά το Ναό της του Θεού Σοφίας, το Πατριαρχείο είχε ως καθέδρα το Ναό των Δώδεκα Αποστόλων για περίπου δύο έτη. Ο Ναός των Δώδεκα Αποστόλων κατεδαφίστηκε από το Οθωμανικό κράτος και εκεί κτίσθηκε το Φατίχ Τζαμί, δηλαδή το τέμενος του Πορθητού, κάτω από το οποίο υπάρχουν τάφοι των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου καθώς και του ιδίου του Πορθητού. Η επόμενη έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, επί 131 έτη, ήταν η ιστορική Μονή της Παμμακαρίστου, η οποία, κατά πολλούς μελετητές, ανάγεται στον 13ο αιώνα. Να σημειωθεί ότι τη Μονή επισκεπτόταν ο Πορθητής Σουλτάνος Μεχμέτ ο Β΄, ο οποίος είχε συζητήσεις με τον πρώτο μετά την άλωση Πατριάρχη Γεννάδιο τον Σχολάριο. Το έτος 1587 το Πατριαρχείο αναγκάσθηκε να μεταφερθεί από εκεί και ο Ναός μετατράπηκε σε τζαμί με την ονομασία Φετχιγιέ (Fethiye Camii= τέμενος της κατάκτησης) σε ανάμνηση του γεγονότος της κατάκτησης της Γεωργίας και του Αζερμπαϊτζάν που πραγματοποιήθηκε από τα Οθωμανικά στρατεύματα. Στην συνέχεια, το Πατριαρχείο μεταφέρθηκε στην ευρύτερη περιοχή του Φαναρίου, σε δύο Ναούς διαδοχικά, και το 1601 εγκαταστάθηκε πλέον στην σημερινή του θέση, όπου υπήρχε βυζαντινή γυναικεία Μονή.

Στην περίπτωση που παραχωρείτο το Φετχιγιέ της Αθήνας σε μουσουλμανική χρήση, τότε η Μονή Παμμακαρίστου, μετέπειτα τέμενος του Φετχιγιέ και σήμερα Μουσείο, θα μπορούσε να δοθεί σε αντιστάθμισμα του Φετχιγιέ της Αθήνας στην Ορθόδοξη λατρεία στην Κωνσταντινούπολη. Εάν δεν ευοδούται αυτό, να ανοίξει ως Ορθόδοξος Ναός, μία άλλη σκέψη θα ήταν να δοθεί στην Ορθόδοξη λατρεία ο Ναός της Αγίας Ειρήνης, δίπλα στην Αγία Σοφία, με την τελευταία να αποτελεί, κατά καιρούς, αντικείμενο μεγάλης συζήτησης, ενώ θα μπορούσε να δοθεί στην Ορθόδοξη λατρεία, για ορισμένες έστω εορτές. Στους ιερούς χώρους, λοιπόν, της Αγίας Ειρήνης συνήλθε η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος της χριστιανοσύνης. Να σημειωθεί ακόμη ότι ο Ναός αυτός δεν μετατράπηκε ποτέ σε τζαμί. Ένας από τους βασικούς λόγους είναι ότι τον ιστορικό αυτό Ναό ο Πορθητής τον διέθεσε στην μητρυιά του Μάρα, την οποία σεβόταν πολύ σαν μητέρα, για να προσεύχεται, καθώς, σύμφωνα με ποικίλες πηγές, εκείνη ήταν Ορθόδοξη χριστιανή.

Μέσα στο πνεύμα και στο πλαίσιο αυτό, ίσως οι σκέψεις αυτές δώσουν στους αρμοδίους των δύο χωρών την αφορμή μιας διαφορετικής προσέγγισης της πρότασης για το Φετχιγιέ της Αθήνας.